Το ότι θα έπεφταν στην αντίληψή μου φωτογραφίες εκατό χρόνων, τις οποίες δεν είχα υπόψη μου τότε που έγραψα το βιβλίο για τα Ψαχνά, και δεν θα μπορούσα ούτε καν να φανταστώ, δεν το περίμενα ! Ηταν, πραγματικά, δώρο εξ ουρανού όχι τόσο για μένα αλλά για την πόλη μας !
ΝΑΙ λοιπόν τα Ψαχνά πριν από 100 χρόνιαστη δεκαετία του 1920, δηλαδή προπολεμικά αλλά και μεταπολεμικά ήταν τόπος προορισμού της καλύτερης ομάδας περιηγητών που γνώρισε η χώρα, η οποία ήταν τόσο καλά οργανωμένη που είχε και φωτογράφους που φωτογράφιζαν τοπία, και κατοίκους όπου κι αν πήγαιναν. Ενας απ΄ αυτούς που τον αποκαλούσαν μάλιστα εραστή της τέχνης, ήταν και ο Σμυρνέος φωτογράφος Γεώργιος Βαφιαδάκης με την σύντροφό του στη ζωή και στις περιηγήσεις Ιριδα Μηλιαράκη, που αγάπησαν τα Ψαχνά τόσο, που τα επισκέφτηκαν όχι μόνοι τους αλλά με όλη την ομάδα των περιηγητών πολλές φορές !
Σύμφωνα με τις φωτογραφίες ντοκουμέντα τα Ψαχνά έγιναν αντικείμενο της επίσκεψης των περιηγητών, τουλάχιστον 3 φορές μία το 1924-5, μία το 1939 και άλλη μία το 1941 !!! Τέσσερες πολύ σπάνιες φωτογραφίες το αποδεικνύουν περίτρανα αυτό και θα μιλήσουμε γι΄αυτές πιο κάτω.Ο Βαφιαδάκης, συμβαίνει συχνά να ξαναγυρνά μετά από χρόνια στον ίδιο τόπο. Αυτό το συναντούμε τουλάχιστον σε 2 περιπτώσεις , όπως στη περίπτωση της Μακεδονίας, που επισκέφτηκε δύο φορές το 1926 και το 1934 και στα Ψαχνά Ευβοίας που τα επισκέφτηκε τουλάχιστον τρεις (δεκαετία 1920, 1939 και 1941). Προφανώς γοητεύθηκε τόσο από τα τοπία της περιοχής, όσο και από τον χαρακτήρα των ανθρώπων !
Ποια ήταν όμως η Ελληνική Περιηγητική Λέσχη, ποιοι οι περιηγητές, ποια ήταν τα ιστορικά δεδομένα της εποχής, ο πολιτισμός, η ιδεολογία που οδήγησε στην ανάπτυξη αυτού του ακτιβισμού; Πως έφτασαν και στα Ψαχνά, που έμεναν, τι είδαν ;
Οι επισκέψεις/περιηγήσεις στα Ψαχνά, κρατούσαν κάποιες μέρες αφού οι υψηλοί επισκέπτες έμεναν στα Ψαχνά και έκαναν εκδρομές στη γύρω περιοχή (αυτό μαρτυρά και η φωτογραφία στο Μοναστήρι στο Μακρυμάλλη όπως και σε άλλα Μοναστήρια όπως του Αη Γιάννη του Καλυβίτη). Η μακρά διαδρομή προς τον Λιμνιώνα ήταν δύσκολο να καλυφθεί αλλιώς θα είχαμε και εκεί φωτογραφίες. Στο Κριεζώτειο πάντως στην Τριάδα σίγουρα πήγαν, όπως και στην Στενή. Ηταν τέτοιο το πέρασμά τους που συγκέντρωναν και την προσοχή και των κατοίκων, γινόταν δηλαδή πραγματικά γεγονός στην πόλη.
Δεν είναι τυχαίες οι φωτογραφίες στα Ψαχνά περί το 1924-5 στο χώρο μπροστά από το Δημοτικό σχολείο όπου τότε ήταν το κεντρικό σημείο των Ψαχνών την δεκαετία του 1920, και ακόμη πρωτύτερα. Δεν είναι ότι οι υψηλοί αυτοί περιηγητές επισκέφτηκαν το χωριό, είναι ότι μπόλιαζαν με την στάση τους την εξωστρέφεια, την φιλοπατρία, και την οικολογική συνείδηση, τον πολιτισμό και επικοινωνούσαν με τους κατοίκους που ήταν τότε απομονωμένοι στις καθημερινές αγροτικές ασχολίες τους. Πρόσφεραν δηλαδή πραγματική υπηρεσία…. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ένα χρόνο μετά στο ίδιο σημείο στο Δημοτικό Σχολείο των Ψαχνών γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια από την Ελληνική επανάσταση του 1821 και η Δασκάλα Χρυσή παίζοντας πιάνο, που μεταφέρθηκε με αμάξι απ΄ την Χαλκίδα, ειδικά για την εκδήλωση, τραγουδούσε με τον κόσμο και τους μαθητές, παίζοντας εκτός από εθνικά τραγούδια και σύγχρονα ευρωπαϊκά ! Ασύλληπτος τέτοιος εορτασμός για την εποχή του !!
Αλλά γιατί έρχονταν στα Ψαχνά αυτοί οι περιηγητές και γιατί ο Βαφιαδάκης τους αποθανάτιζε με την μηχανή του ?
Πρώτοντα Ψαχνά, χάρις στο ΜΕΓΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΝ ΥΠΝΟΥ Ο ΕΡΜΗΣ, ιδιοκτησίας ΓΕΡΟΝΤΙΤΗ, που χτίστηκε περί το 1904, είχε για την εποχή του υψηλά, τα υψηλότερα standardsγια να τους φιλοξενήσει. Δεύτερονείχαν ενθουσιαστεί από το φυσικό κάλλος της ευρύτερης περιοχής της Μεσσαπίας, των Μοναστηριών, της φύσης, και τρίτον και κυριότεροείχαν εντυπωσιαστεί από τον ανοικτό χαρακτήρα, απλότητα, καλοσύνη, εργατικότητα και αρχοντιά των κατοίκων που διακρίνονταν από τότε !!! Ο κάμπος της Μεσσαπίας και των Ψαχνών ήταν ο πιο εύφορος της Ελλάδας και ο μεγάλος τροφοδότης δύο πρωτευουσών της Χαλκίδας και της Αθήνας. Να γιατί στην φωτογραφία, φαίνονται το 1920 στίβες από καλαμωτές ψάθινες, κόφες, που χρησιμοποιούνταν τότε για να κουβαλούν τα κοκκάρια, τις πατάτες, τα πεπόνια και ότι παρήγαγε ο πλούσιος κάμπος. Αυτό δεν έμεινε απαρατήρητο στους περιηγητές. Αυτό ακριβώς ήθελαν να αποθανατίσουν. Από τους γνωστους χονδρέμπορους της περιοχής τότε ήταν ο Λένος, μεγάλος έμπορος της περιοχής και τροφοδότης της Αθήνας. Συνεπώς στο σημείο εκείνο συγκεντρώνονταν και από άλλους εμπόρους τα εμπορεύματα και χρησιμοποιούσαν οι τεράστιες αυτές κόφες, για να μεταφερθούν στις αγορές. Τι χρόνια αλήθεια !!! Τι κόσμος, τι παραγωγή, τι αξίες !!
Κι εκεί ο Βαφιαδάκηςμας τιμά με τον καλύτερο τρόπο βάζει, ότι πολυτιμότερο είχε την ίδια σύντροφο της ζωής του την αξέχαστη αριστοκράτισσα Ιριδα Μηλιαράκη, να φωτογραφηθεί μαζί με περιηγητές μπορεί και κάποιους ντόπιους. Αυτό το έκαναν ο Βαφιαδάκης και η Ιριδα μόνο όπου αγάπαγαν το μέρος και τους είχε εντυπωσιάσει !! Αυτή η φωτογραφία, μνημείο του 1924-25 είναι αποκαλυπτική και εξαιρετικά τολμηρή για την εποχή της ! Μια γυναίκα αρχόντισσα με το καπέλο και την ομπρελίτσα της, πραγματική αριστοκράτισσα και κομψότατη, να κάθεται στο μέσον με τόσους άντρες !!! Αναφέρω, λοιπόν εδώ, ότι, σύμφωνα και με τις πηγές «η ισότιμη συμμετοχή των γυναικών στους φυσιολατρικούς συλλόγους τους καθιστούσε λίκνο προοδευτισμού για τα ήθη της εποχής. Προκαλούσε μάλιστα ενίοτε και κακεντρεχή δημοσιεύματα των πουριτανών !
Φωτογραφία 1924-25 Η Ιριδα με τους περιηγητές μπροστά από το Σχολείο (φαίνονται χαρακτηριστικά τα μεγάλα παράθυρα του Σχολείου και το στενό με το σπίτι του Μάγερα και πιο κάτω του Ρέμπελου)
Όμως η Ιριδα το τολμά στα Ψαχνά, την εμπνέει το μέρος, οι άνθρωποι και θέλει να φωτογραφηθεί μαζί τους!!! Θέλει να αφήσει τα ίχνη της στο πέρασμά της !!! Το κάνει με χαρά, αντιλαμβάνεστε φαντάζομαι τις Ψαχνιώτισες από τα παράθυρα να κοιτούν κρυφά και με απορία να λένε… μαρή, πω πω, τι κάνει αυτή, σα δεν ντρέπεται να φωτογραφίζεται με τόσους άντρες
Ένα από τα μοναδικά πορτρέτα της κομψοτάτης Ιριδας, καθρεπτιζόμενη φωτογραφία δεκαετίας 1920
Αυτή η φωτογραφία της προοδευτικής Ιριδας, η τόσο σπάνια και ιστορική για την εποχή της, και όσο περνούν τα χρόνια εξαιρετικά πολύτιμη, ήταν και η προσφορά της στα Ψαχνά να αποκτήσουν σιγά σιγά εξωστρέφεια και να γίνουν προοδευτικός τόπος. Δεν είναι τυχαίο ότι λίγα χρόνια μετά θα ιδρύσουν τον πιο πρότυπο συνεταιρισμό στην Ελλάδα την Μέλισσα και θα ρθει ο ίδιος ο Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου να τον εγκαινιάσει. Οι άνθρωποι αυτοί έριξαν γόνιμο σπόρο προοδευτισμού που φύτρωσε και έγινε καρπός Μεσσαπίας !!!
Ο Βαφιαδάκης του άρεσε να τραβά το ίδιο θέμα σε διαφορετικές ώρες της μέρας και να αντιπαραβάλλει τις δυό λήψεις δίπλα-δίπλα. Να γιατί, στην άλλη φωτογραφία που ακολουθεί, ακριβώς στο ίδιο σημείο, που πριν λίγα λεπτά είχε φωτογραφηθεί η Ιριδα στη θέση της βλέπουμε ένα φουστανελοφόρο Ψαχνιώτη της εποχής με ξεχωριστή αρχοντιά και λεβεντιά να φωτογραφίζεται με τους ίδιους περιηγητές ! Κι εδώ η φωτογραφία δεν είναι τυχαία. Για να γίνει αυτό, συγκεκριμένος Ψαχνιώτης, που είναι αδύνατον να βρούμε την ταυτότητα, συναναστράφηκε με τους περιηγητές, μίλησε, ήπιε, διασκέδασε μαζί τους και ευχαρίστως δέχτηκε και να φωτογραφηθεί !
Ψαχνά δεκαετία 1920 Φωτογραφία μπροστά στο Δημοτικό Σχολείο
Αλλά γιατί αναφέρω ότι ο Βαφιαδάκης τίμησε ξεχωριστά τα Ψαχνά με τις φωτογραφίες του ; Γιατί ξανάρθε πολλές φορές ; Oι βιογράφοι του, λοιπόν, λένε, ότι ο Βαφιαδάκης, άνθρωπος υψηλών προδιαγραφών και απαράμιλλου ήθους κρατούσε συνήθως απόσταση από τους ανθρώπους, μάλλον από διακριτικότητα. Τους φωτογράφιζε μόνον όταν τους γνώριζε και είχε αποκατασταθεί ένα είδος σχέσης μαζί τους. Είναι μετρημένες στα δάχτυλα φωτογραφίες άγνωστων γραφικών χωρικών που συναντά. Οι εικονιζόμενοι έχουν κάποια ιδιότητα (πανδοχέας, εστιάτορας κ.α). Ο Βαφιαράκης λοιπόν ήρθε και ξανάρθε στα Ψαχνά γιατί αγάπησε όχι μόνο την φύση αλλά και τους φιλοεργατικούς με φιλότιμο, μπέσα αλλά και ξεχωριστό καλαμπούρι Ψαχνιώτες !
Ψαχνά δεκαετία 1920 Φωτογραφία μπροστά στο Δημοτικό Σχολείο
Οι φωτογραφίες της εποχής αυτής έχουν τεράστιο ιστορικό αλλά και κοινωνιολογικό ενδιαφέρον γιατί προσφέρουν το στίγμα της εποχής ζωντανά. Εκτός από τα προφανή ενδυματολογικά και γενικότερα δεδομένα κοινωνικής συμπεριφοράς (με συχνά αντιθέσεις, όπως ο φουστανελοφόρος με το κουστουμαρισμένο), προβάλλουν πληθώρα στοιχείων οικιστικού, τοπογραφικού, κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος. Η φωτογραφία του Βαφιαδάκη εντάσσεται στην κατηγορία της λεγόμενης εκδρομικής φωτογραφίας, είδος που άνθισε στην Ελλάδα με την εμφάνιση του κινήματος του εσωτερικού τουρισμού και της φυσιολατρίας στη δεκαετία του 1920.
![]()
Στη Μονή Μακρυμάλλης 1938 Ρεμβάζοντας την θέα της Μεσσαπίας.Θέλω να κλείσω το σύντομο αυτό ιστορικό πόνημαμε δύο ακόμη λόγια και ευχαριστίες. Κατ΄αρχήνθέλω να εκφράσω την βαθιά μου ευγνωμοσύνη στον Γεώργιο Βαφιαδάκη και την σύντροφό του Ιριδα Μηλιαράκηγια το πέρασμά τους από τα Ψαχνά αφήνοντας ανεξίτηλα τα ίχνη του προοδευτισμού και της φυσιολατρίας τους. Ο σεβασμός και η τιμή στη μνήμη τους θα είναι αιώνια. Δεύτεροννα ευχαριστήσω τα ανήψια του Βαφιαδάκη για την ευγενική δωρεά του σπάνιου αυτού φωτογραφικού υλικού στο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ, διαφορετικά θα είχε χαθεί ένα τόσο πολύτιμο ιστορικό, λαογραφικό, υλικό. Να ευχαριστήσω το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ και ιδιαίτερα την κα Ματθίλδη Πυρλή, για την ευγενική καθοδήγηση και υπόδειξη των πηγών για να τις βρω και ιχνηλατήσω.
Θέλω, τέλος, να ευχαριστήσω από καρδιάς τους συνοδοιπόρους μουσε αυτή την διαδρομή φίλους και πατριώτες Σπύρο Ραπτάκη, Βασιλική Μπισμπικοπούλου, Δήμητρα Χειμώνα Γιώργο Τζιφήκαι Κυριακή Θεωδορίδου,για την βοήθεια, παρότρυνση και στήριξη αυτής της προσπάθειας.
Δίνω τον λόγο της Ψαχνιώτικης τιμής μου, που για τους βέρους Ψαχνιώτες είναι ύψιστος όρκος, ότι θα συνεχίσω, αν και απών, να πλανιέμαι στα σοκάκια, τις αυλές, τα χωράφια, τις εληές και τα πανέμορφα χωριά της Μεσσαπίας, που αγάπησα και αγαπώ, σκαλίζοντας την πλούσια ιστορία και λαογραφία του τόπου μας, ενώ θα συνεχίσω να συνομιλώ με ζωντανούς και πεθαμένους για να ξεθάψω όλες τις πτυχές της ιστορίας.
Ασχολήθηκα χρόνια με την ιστορία του τόπου μας, αλλά τούτη η ξενάγηση ήταν για μένα η πιο συναρπαστική και με γοήτευσε. Θα θελα όσο τίποτε άλλο να ήμουν στην ομάδα των περιηγητών της εποχής του 1920, να΄χα φωτογραφηθεί με την Ιριδα ή τέλος, τέλος να’ μουν ο φουστανελοφόρος Ψαχνιώτης της φωτογραφίας, ακόμη και με τον ρίσκο, σήμερα να μην ζω !!!
Με πατριωτικούς χαιρετισμούς
Γιώργος Γεωργίου Βρυξέλλες 10 Μαρτίου 2015
Μέλος Πανελλήνιας Ενωσης Λογοτεχνών
Πηγές
- ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛOΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ TOY ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ Της ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ
- Γ. Α. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Σελίδες από την Ιστορία του Δήμου Ψαχνών, 1997
ΠΗΓΗ:
http://psaxniwths.blogspot.gr/2015/03/ta-100_11.html 
